De Afûk-winkel hie in taffeltsje boeken yn’e útferkeap. Hast fergees in nustke dichtbondeltsjes meinaam. Fan Riemersma (dy’t ik sparje) de nuveraardige ienakter Try-Out út 1995. En it moaist faaks de essaybondel Skiep binne der inkeld om skeard te wurden fan Freark Jan Bergstra. Komselden lies ik sokke ferstannige tinzen oer it Frysk yn it Frysk. It measte dat ik hjoeddendei fyn oer de steat fan dizze taal, fûn Bergstra al yn’e jierren sechtich.
Fansels, wy witte it, is it mei it Frysk sûnt noch fierder op’e non rûn. Goed, de Fryske taal is ynstitúsjoneel noch wat better beskerme, en der binne party nijsgjirriger Fryske boeken by skreaun as wat Bergstra yn syn jonge jierren te lêzen hie, mar fan’e taalsituaasje fan no wurdt men net fleuriger as fan dy fúftich jier lyn. Sûmberens en skodholjen wol ik hjir op myn blôch net oerhearskje litte, mar de tastân sa’t dy is, fette ús Westfryske freon Plaatsman fan’e wike, yn in blôchke oer de jûn omtrint Steven de Jong syn samle fersen, yn ien byld gear. In Fryslân lêst syn toppers-folderke, fan klearebare earmoed bryk twatalich:
Veel grijze hoofden waren daar, maar ook een jeugdige enkeling, voor wie er foldertjes werden rondgedeeld over verliefd zijn in het Fries en waarop achter het Friese woord fereale tussen haakjes was geschreven dat het verliefd betekende. Jonge Friezen lazen hun taal niet meer, niet omdat ze niet van lezen hielden, maar simpelweg omdat ze hun taal niet meer voldoende kenden. Was dat dan onwil? Hoe mooi de avond verder ook was, met poëzij en Friese opera, het was dat foldertje, het was die vaststelling die bekleef: het geschreven Fries was stervende.
Nee, ik wol net sûmberje. Àl stinne, mar net te folle útsprekke, no, dan praat men jinsels ek mar omleech. It mar net ha oer hoe’t Omrop Fryslân Radio, sels at der fan in hegere ynstânsje in gedichtedei ferordonearre is om omtinken oan te jaan, de Fryske poëzij nóch sloere lit, troch inkeld (op himsels bêst klassike) Nederlânsktalige fersen foar te dragen en de harkers dêrop te fergjen fral har eigen skreaune gedichten yn te stjoeren. Of alteast, sa hearde ik it juster tusken’e middei. Neat gjin Frysktalige poëtyske tradysje hjir yn’e provinsje blykber. Inkeld pinsjonearre-húsfrouwe-nifelrymkes, leafst yn it ‘Hollânsk’, binne goedernôch foar de ether tink. Lit my der mar net fierder oer wjirje.
Nee, ik tink dat se by de Omrop pynlike goed troch ha hoe’t de flagge derfoar hinget. Lit ús mar ûnbenullige provinsjaaltsjes bliuwe hjir yn Fryslân. Oaren hyltyd efternei rinne en sels gjin aan ha oer wat ús as ússels de muoite wurdich makket.
Genôch! net sa grimmitich eamelje; tiid foar in gedicht!
Om myn hûndertst blôchke te besluten mei poëzij, haw ik wer ris ien útkeazen dat ik (ûnterjochte!) net yn’e wenstige blomlêzings fûn, mar dat ik àl ien fan’e bêste fersen fan Steven H.P. de Jong fyn. At ienris myn Fryske Nescio ôf (en út-) komt, wol ik dizze fjirde Românse as it motto ôfprintsje:
stobben
.
ús hûzen binne lyts
ús lân is plat
mar
wy bouwe geweldige
loftkastielen
.
wy binne noait thús
en dogge neat
as
stean
oerenlang
oan’e kant fan it wetter
.
wy stoarje grimmitich
de ûndergeande sinne nei
it antlit tefretten
fan waar en wyn
.
stobben
oan’e igge fan’e mar
.
yn’e nacht
wurde wy wei
ien
mei ‘t swarte wetter
fan ús dreamen
Neat dwaan. Stoareagje oer de mar. Ta beslút ien wurde mei de krûme wylgen oan it swarte wiid. Frysker kin hast net, soe’k sizze, en dat is net allinne sarkastysk miend.
Wat my rekket yn dit fers, is it wei wurde, en ien wurde, yn’e lêste strofe. Dêryn die it swarte wetter my hiel bot tinke oan in oar, al klassyk, Frysk gedicht. My liket de kâns grut dat Steven de Jong it yn gedachten hie, doe’t er dit fers skreau. D.H. Kiestra hat ommers yn syn oangripende ‘de fuortgong‘ (út it jier yn ‘t roun, 1955) de folgjende rigels, dy’t taspylje op in sels-keazen dea:
dat dôch de jeld ús hjirre net omklamme,
mei soargesyktmen, dat wy net biskamme,
leech oer de groun in lêste ôfreis sochten
yn kâld swart wetter fan de djippe tochten,
dy’t fryslân folle hat, tòfolle Hear!
Swart wetter, dat it ús mar net fuortlûkt. Dat wy mar stinne meie, en lêze, en stoareagje, en net tefolle swije, at it even kin.
Freed, achtentweintich jannewaris 2011.