Wurdwurk

By dizze it begjin fan in nije rige blôchkes op it Frysk Deiblôch: Fryske wurden dy’t my opfoelen om’t ik se eink noch net koe (of yn elts gefal net brûke soe). Op himsels is myn taalbehearsking seker foarútljept it ôfrûn oardel jier, mar noch altiten fiel ik myn leksikale gatten by it Frysklêzen. Yn it skriuwen manûvrearje ik dêr wol wat omhinne, mei de nedige nederlannismen en útflechten. Ik wol de gevere, âldere taal lykwols wat mear eare tadwaan as wenstich, dat ik moast der mar ris opút en sparje bysûndere wurden. Ik helje se net sa út it wurdboek of út in hânboek foar idioom, mar gewoan út literêre boeken dy’t ik tafallich krekt oan it lêzen bin. Om der net allinnich sels ferlet fan te hawwen, set ik myn earlike fynsten, mei har definysjes, hjir op it Deiblôch. Mei it doel fansels dat wy se brûke, en wy it Frysk faaks net oeribele geef mar al ryk en rynsk hâlde.

De wurden hjirûnder komme út in behindich filosofysk boekje fan sa’n tsien jier lyn. De auteur hold fan kuierjen en swimmen, en is yn 2001 weirekke. Ik meitsje der efkes in riedsel fan. Wa wit yn hokker boek ik dizze wurden lêzen haw? 

begnuve – besnuffelje

bewrotte – troch wrotten (hurd wurkjen) ferkrije

bjinderje – skjinfeie

bûtenwenstich – ûngewoan

deldrachtich – plat, banaal, leech-by-de-grûn

dúst (de) – dreun, klap, stoat

dwerse kneppels (de) – dat wêr’st ien mei dwers sitst

eachweid (it) – blikfjild, útsjoch

earmelytsens (de) – begrutlike sitewaasje; sels-meilijen

earmhertich – bekrompen, gierich (tsjinoer: romhertich)

ferhûddûkje – hieltyd slaan, mishannelje, ûnderdrukke

ferpopkje – as in lytse poppe behannelje; ferwenne, fertroetelje

fyftel – fjouwer-en-heal

gearpongelje – slordich yn elkoar draaie

grime (de) – woede, lulkens

heislik – ferskriklik

hymje as in brúnfisk – swier hymje (‘hijgen’)

hûkearzje – hurke, op’e hurken sitte

in klap mei de moalpûde krije – it ferstân kwyt reitsje

kliemsk – klef; seurderich, eamelich

de kniper komt op’e skine – it komt deropoan, it giet derom 

krebintich – stiif (fan lea), hampelich (yn it rinnen)

loarte (de) – drol, keutel

mishipt – misfoarme; misdiedich, kwea

mishiptichheid (de) – misstap, misdied

nammers – trouwens

nukke – (bgl. in bal) goaie, smite

mei-inoar oanklaud sitte – mei-inoar opskipe wêze, ta inoar feroardield wêze

(ien) oandeare – (ien) oan it herte gean, (ien) muoie

oereidzje – eins: op’e nij eidzje (‘eggen’); eat nochris besjen, nochris beprate

oerloegje – oerláde, tefolle lade, tefolle opstapelje

ompartsje – útdiele

omsteuterje – (as in âld minske) foarsichtich en stadich omrinne

raar oan’e broek skuorre – frjemd opsjen

redsum – handich, feardich, fluch

saksearje – bedaarje, bekomme, minder wurde, ôfsakje

skansearje – skeine, geweld oandwaan

smûge – swier, lûd en dreech sykhelje

staach (de) – famylje, laach

efteroer teare – kantelje, omfalle 

tsjinstuit (de) – tsjinslach

ûnbewêsten – ûnbewust

útwekke – ferswakke, ferâldere (bgl. ien syn lichem)

útwrydsk – frjemd, fier-socht, eksoatysk, opsichtich

wearzich – ôfkear opwekkend, akelich

winliken – eins, einliks, yn wêzen

(ien) wjerfarre – (ien) oerkómme, (mei ien) barre

wjerstribbich – wjerspannich, tsjinakseljend

de wrâld op’e nekke nimme – swier oan alles tille

Myn eigen favoriten út dit listke binne de byldzjende adjektiven deldrachtich, krebintich, mishipt en redsum, en it swiere sykheljen dat útdrukt wurdt yn smûge en hymje as in (oanspielde?) brúnfisk. In dúst klinkt echt lykas krigest him yn’e side. Dat ik loarte net koe, lit pynlik sjen hoe ferhollânske myn Frysk júst yn’e legere regioanen winliken is.

Tiisdei, trije maaie 2011.